فروشگاه کپور فیش | مرکز تکثیر و فروش انواع بچه ماهی
خشکسالی و شوک به زنجیره آبزی پروری
بخش اول: مقدمه
خشکسالی فقط کمبود آب نیست ؛
یعنی یک شوک منفی سمت عرضه که مثل دومینو ، از بالا تا پایین زنجیره آبزی پروری رو درگیر میکنه از مرحله تخم ماهی و بچه ماهی تا ماهی پرواری و حتی کارخانه های خوراک همه آسیب میبینن .
آب کمتر میشه ، کیفیتش پایین میاد ، رشد ماهی کند میشه ، تلفات بالا میره و هزینهها چند برابر میشن اما برخلاف ظاهر ماجرا ، بالا رفتن قیمت بازار همیشه به نفع تولیدکننده نیست !
چون بازار قزل الا کشش قیمتی پایین داره ؛ یعنی با گرونی ، مصرف خیلی کم نمیشه ، ولی افزایش هزینهها ( آب ، خوراک ، دارو ، انرژی و تلفات ) اجازه نمیده سود بالا بره .
نتیجه؟
بازار ظاهراً داغ تر میشه ، اما تولید کننده عملاً فقیر تر میشه…
بخش دوم
اثر خشکسالی بر عرضه
خشکسالی فقط بحران آب نیست ؛
بلکه یک شوک واقعی در طرف عرضه است که مثل دومینو ، کل زنجیره تولید ماهی را از تخم تا بازار دچار اختلال میکند .
کاهش عرضه واقعی :
کمبود آب با کیفیت ، افزایش دما و افت اکسیژن باعث رشد کند ، تلفات بالا و افت راندمان خوراک میشود .
یعنی حتی اگر ظرفیت مزرعه ثابت بماند ، مقدار واقعی تولید پایین میآید و عرضه کل بازار کاهش مییابد .
افزایش هزینههای نهایی :
هوادهی بیشتر ، مصرف انرژی بالاتر ، استفاده از افزودنیها و تلفات ، همه یعنی هزینه تولید هر کیلو ماهی بیشتر میشود .
اما بازار قزل الا کشش قیمتی پایینی دارد ، پس تولید کننده نمیتواند همه هزینهها را به قیمت فروش منتقل کند .
نتیجه ؟
سود کمتر و فشار بیشتر بر تولیدکننده .
کاهش سرمایهگذاری آینده :
وقتی نقدینگی کم و ریسک زیاد میشود ، بسیاری از مزارع دیگر تخم یا بچه ماهی برای فصل بعد نمیخرند .
این یعنی کاهش ظرفیت تولید آینده و بیثباتی شدیدتر در قیمتها
بخش سوم :
اثر خشکسالی بر تقاضا
کاهش قدرت خرید مصرفکننده :
خشکسالی معمولاً با تورم عمومی همراه است و هزینه زندگی بالا میرود . مصرفکننده بخشی از مصرف پروتئینی خود را به سمت گزینههای ارزانتر ( مرغ یا تخممرغ ) میبرد .
تغییر الگوی مصرف :
در مناطق خشک ، با بالا رفتن قیمت ماهی ، مصرفکنندهها به ماهیهای ارزانتر یا وارداتی ( مثل تیلاپیا ) روی میآورند .
رفتار روانی بازار :
اخبار کم آبی و گرانی باعث رفتار هیجانی در بازار میشود ؛ ابتدا افزایش تقاضا ( از ترس گرانی ) سپس رکود ناگهانی .
این نوسانهای شدید بیشترین آسیب را به تولید کننده میزند .
بخش چهارم :
برهم کنش عرضه و تقاضا در خشکسالی
در بازار ماهی ، همیشه تعادل بین «عرضه» ( مقدار ماهی تولیدی ) و «تقاضا» ( مقدار مصرفی مردم ) قیمت رو تعیین میکنه .
اما وقتی خشکسالی میاد ، این تعادل بهم میخوره .
از سمت عرضه :
آب کمتر میشه ، کیفیتش پایین میاد ، رشد ماهی کند میشه و تلفات بالا میره .
یعنی در هر قیمتی ، ماهی کمتری برای فروش وجود داره ، عرضه کم میشه .
از سمت تقاضا :
با بالا رفتن قیمتها ، بعضی مصرف کنندهها به ماهیهای ارزونتر یا مرغ و تخم مرغ روی میارن ، تقاضا کمی کم میشه .
حالا نتیجه چی میشه ؟
قیمت ماهی بالا میره چون عرضه کمه ،
اما مقدار فروش کل بازار کمتر میشه چون هم تولید پایین اومده ، هم مصرف کمی کاهش پیدا کرده .
در ظاهر ممکنه بگیم «قیمت خوب شده» ،
اما در واقعیت هزینه تولید (خوراک ماهی ، آب ، برق ، دارو و تلفات ) خیلی سریع تر از قیمت رشد کرده !
یعنی سود کمتر ، فشار بیشتر ، و تولید کننده ضعیفتر
بخش پنجم :
تحلیل کامل :
اثر خشکسالی بر بازار خوراک آبزیان ، تخم و بچه ماهی
خشکسالی فقط مشکل کم آبی در مزرعه نیست ؛
بلکه کل زنجیرهی تولید را از خوراک تا تخم و بچه ماهی به صورت زنجیرهای دچار نوسان و بحران میکند .
۱. بازار خوراک ماهی
در دوره خشکسالی ، تولید غلات ، دانه های روغنی و منابع پروتئینی ( مثل سویا ، ذرت و کنجاله ) کم میشود .
به همین دلیل ، قیمت مواد اولیه بالا میرود و کارخانههای خوراک با هزینههای سنگین مواجه میشوند و این هزینه را پرورش دهنده ها تحمیل می کنند .
در نتیجه قیمت خوراک ماهی افزایش پیدا میکند و هزینه تولید هر کیلو قزلالا برای مزرعه دار بالا میرود .
۲. بازار تخم چشم زده و بچه ماهی
در سالهایی که قبل از خشکسالی ، هچریها و سالنهای تکثیر با حجم بالا کار کردهاند ، معمولاً بازار با مازاد عرضه بچه ماهی و تخم چشم زده مواجه میشود .
در این مقطع ، قیمتها بهصورت مقطعی افت شدید دارد ، چون تعداد تولید کنندگان تخم و بچه ماهی زیاد و تقاضا محدود است .
اما با شروع خشکسالی ، شرایط ناگهان برعکس میشود :
• آب هچری ها کم یا بی کیفیت میشود ،
• بخشی از مولدین از بین میروند ،
• ضریب باز ماندگی تخم و لارو پایین میآید ،
• و بسیاری از واحدها بهدلیل هزینه بالا و ریسک ، تولید تخم و بچه ماهی را متوقف میکنند .
در نتیجه ، در فصل بعد تولید تخم و بچه ماهی به شدت کاهش مییابد و بازار از حالت اشباع وارد وضعیت کمبود و جهش شدید قیمتی میشود .
به بیان سادهتر :
🔸 سال اول : بچه ماهی و تخم زیاد ، قیمت پایین ، زیان تولید کننده تخم و بچه ماهی
🔸 سال بعد : کمبود شدید ، قیمت بسیار بالا توسط تولید کننده تخم و بچه ماهی ، فشار به مزارع پرواری .
این نوسان شدید نه تنها سرمایه گذاری را بیثبات میکند ،
بلکه باعث میشود مزارع پرواری در سال کمبود نتوانند بچه ماهی بریزن ، در نتیجه تولید ملی قزل الا کاهش میابد .
🔹 ۳. جمعبندی زنجیرهای
خشکسالی در واقع یک چرخهی به هم پیوسته ایجاد میکند :
1️⃣ تولید غلات و خوراک کم میشود
2️⃣ هزینه بالای خوراک
3️⃣ فشار بر هچریها و افت کیفیت پایین آب
4️⃣ کاهش تولید تخم و بچهماهی افت میکند
5️⃣ کمبود بچه ماهی در فصل بعد
6️⃣ کاهش تولید قزلآلا و جهش قیمت در بازار
نتیجه نهایی :
در ظاهر قیمت ها بالا میرود ، اما در واقع زنجیره تولید در حال تحلیل رفتن است . تولیدکننده ، چه در مرحله تخم و بچه ماهی باشد ، چه در مزرعه پرواری ، در هر دو حالت با سود کمتر ، ریسک بیشتر و فشار سنگین تری مواجه می شود .
بخش ششم :
شاخص های جهانی خشکسالی در آبزی پروری (به زبان ساده)
سازمانهای بزرگ دنیا مثل FAO ، WorldFish و OECD هر سال وضعیت تولید و هزینههای پرورش ماهی را در کشور های مختلف بررسی میکنند .
نتیجه این بررسیها نشون میده که خشکسالی فقط مشکل ایران نیست ، بلکه در همه دنیا باعث گرونی خوراک ابزیان و کاهش تولید شده .
بیایید خیلی خلاصه ببینیم دنیا چه تجربهای داره
🔹 ۱. خوراک ماهی ( غذای ماهی )
در زمان خشکسالی ، چون غلات و دانههای روغنی کمتر تولید میشن ، قیمت مواد اولیه خوراک معمولاً ۱۵ تا ۴۰ درصد بالا میره . یعنی اگر یک تن خوراک قبلاً ٨٠ میلیون بود ، ممکنه تا ١٠٠ میلیون هم برسه
🔹 ۲. هزینه تولید قزلالا
با افزایش قیمت خوراک ، انرژی و آب ، هزینه تولید هر کیلو قزلآلا بین ۲۰ تا ۳۵ درصد افزایش پیدا میکنه .
یعنی اگر قبلاً تولید هر کیلو ماهی ١٦٠ هزار تومان در میاومد ، الان به راحتی بالای ٢٠٠ هزار تومن میره .
🔹 ۳. کاهش تولید کلی
در کشورهایی که چند سال خشکسالی داشتن ، میزان کل تولید ابزیان بین ۱۰ تا ۳۰ درصد کمتر شده . یعنی اگر یک استان قبلاً ۱۰۰۰ تُن تولید میکرد ، حالا شاید فقط ۷۰۰–۹۰۰ تُن بتونه تولید کنه .
🔹 ۴. درآمد هچریها
هچریها ( تکثیر کنندهها ) بیشترین ضرر رو میکنن . در بعضی مناطق مثل هند و بنگلادش ، در دوره خشکسالی ۶۰ تا ۷۰ درصد درآمدشون از بین رفته . چون هم تلفات بالا رفته ، هم مشتریها کمتر شدن ، هم هزینه آب و برق زیاد شده .
🔹 ۵. سرمایهگذاری جدید
وقتی سود پایین بیاد و ریسک زیاد بشه ، سرمایه گذاران از ساخت مزرعه یا خرید مولد جدید صرف نظر میکنن .
در گزارش OECD ، سرمایهگذاری جدید در آبزی پروری بعد از خشکسالی تقریباً ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده .
بخش هفتم :
چرا بیشترین اسیب از خشکسالی به تولید کننده میرسد ؟
در ظاهر ، با خشکسالی و کاهش آب ، قیمت ماهی بالا میرود ،
اما در واقع ، تولید کننده فقیر تر میشود .
۱. افزایش سریع هزینهها
در دوره خشکسالی ، هزینه خوراک بچه ماهی ، برق ، اکسیژن ، دارو و آب به سرعت افزایش مییابد ، اما تولید کننده نمیتواند قیمت فروش را به همان اندازه بالا ببرد .
در نتیجه ، حاشیه سود کاهش پیدا میکند .
۲. کشش پایین بازار ماهی
بازار ماهی کشش قیمتی پایین دارد ؛ یعنی مصرف کننده توان پرداخت بیشتری ندارد .
پس افزایش قیمت محدود میماند ، ولی هزینه ها همچنان بالا میروند .
۳. نبود بیمه و حمایت واقعی
در بسیاری از کشورها دولت بخشی از خسارت خشکسالی را جبران میکند ، اما در کشور ما تقریباً همه فشار مالی بر دوش تولید کننده است . این موضوع باعث فرسایش مالی و کاهش توان ادامه فعالیت میشود .
۴. کمبود نقدینگی
هزینه های تولید باید نقدی پرداخت شوند ، در حالی که فروش ماهی معمولاً با تأخیر انجام میشود . این اختلاف زمانی جریان نقدی باعث فشار مالی شدید بر مزرعه دار میگردد .
۵. افزایش هزینه تخم ماهی و بچه ماهی
خشکسالی به هچری ها هم آسیب میزند ؛ تولید تخم و بچه ماهی کاهش مییابد و هزینه ورودی فصل بعد بالا میرود .
۶. قدرت بازار در دست واسطهها
ماهی زنده را نمیتوان مدت طولانی نگه داشت ، بنابراین تولیدکننده ناچار است به هر قیمتی بفروشد . واسطهها از این موقعیت استفاده کرده و سهم بیشتری از سود میبرند .
جمعبندی نهایی :
در دوره خشکسالی، قیمت بالا میرود اما سود باقی نمیماند .
بازار گرانتر میشود ، ولی تولید کننده ضعیفتر .
بخش هشتم :
چرخه معیوب خشکسالی در آبزی پروری – تحلیل عمیق اقتصادی
خشکسالی در نظام آبزی پروری صرفاً یک پدیده اقلیمی نیست ، بلکه آغاز یک دوره ناپایداری ساختاری است که با گذر زمان ، کل زنجیره از تولید تخم تا عرضه نهایی ( ماهی بازاری ) را درگیر میکند .
این چرخه را میتوان به سه مرحله متوالی تقسیم کرد :
اختلال در تولید فعلی
ناترازی در سرمایه گذاری بعدی
بازگشت بحران در فصل آینده
در مرحله اول ، کاهش حجم و کیفیت منابع آبی باعث تغییر در زیست فیزیولوژی ماهی میشود :
افزایش استرس حرارتی ، افت اشتها ، کاهش ضریب تبدیل خوراک و بالا رفتن حساسیت به بیماریها . این عوامل نه تنها بازده زیستی را پایین میآورند بلکه هزینههای درمان و نگهداری را افزایش میدهند . در نتیجه ، بهره وری سرمایه کاهش یافته و بسیاری از مزارع از نقطه سودآوری عبور میکنند .
در مرحله دوم ، کاهش سود و افزایش ریسک موجب میشود سرمایهگذاری جدید در تولید بچه ماهی ، تخم چشم زده و غذای بچه ماهی کاهش یابد .
هچریها از تکثیر گسترده خودداری میکنند چون از فروش پایین یا مرگ و میر بالا بیم دارند .
کارخانههای تولید غذای ماهی نیز با کاهش سفارشها مواجه میشوند و ظرفیت تولید را پایین میآورند تا از زیان جلوگیری کنند .
در این مقطع ، نظام تولید به جای رشد ، وارد حالت دفاعی و انقباضی میشود .
در مرحله سوم ، هنگامی که شرایط آبی کمی بهبود پیدا میکند ، تقاضای ناگهانی برای بچه ماهی و غذای بچه ماهی بالا میرود ، اما چون ظرفیت تولید پایه قبلاً کاهش یافته ، بازار با کمبود شدید نهادهها و جهش قیمتی مواجه میشود .
به این ترتیب ، همان عامل خشکسالی که ابتدا باعث رکود شده بود ، در مرحله بعد موجب تورم شدید و بیثباتی میگردد .
این چرخه از نظر اقتصادی یک دینامیک خود تشدید شونده است :
کمبود آب → افت تولید → کاهش سود → افت سرمایهگذاری → کمبود تخم چشم زده ( لارو ) و بچه ماهی و غذای بچه ماهی → جهش هزینهها → افت تولید مجدد .
در چنین ساختاری ، حتی بازگشت شرایط اقلیمی به حالت عادی نیز بلافاصله صنعت را احیا نمیکند ، چون توان تولیدی از دست رفته ، سرمایه فرسوده و اعتماد بازار تخریب شده است .
در سطح کلان ، نتیجه این روند تمرکز بازار در دست تولید کنندگان بزرگ ، افزایش وابستگی به واردات تخم چشم زده و غذای بچه ماهی ، کاهش اشتغال محلی و افزایش قیمت نهایی برای مصرفکننده است .
در واقع خشکسالی ، یک فیلتر اقتصادی میشود که تنها مزارع دارای نقدینگی بالا و دسترسی به منابع پایدار آب میتوانند از آن عبور کنند .
به همین دلیل ، خشکسالی فقط یک بحران زیست محیطی نیست ؛ بلکه تبدیل به چرخه معیوب اقتصادی و ساختاری میشود که اگر با سیاستهای پیشگیرانه ( مانند بیمه اقلیمی ، ذخایر استراتژیک نهاده و سرمایهگذاری در فناوریهای بازچرخانی آب ) مهار نشود ، میتواند پایه های تولید ملی آبزیان را تضعیف کند .
برای ورود به پیج اینستاگرام مجموعه کپور فیش اینجا کلیک کنید
تهیه و تدوین مدیریت مجموعه کپور فیش مهندس اقایاری
