نکات کلیدی پرورش ماهی کپور

پرورش ماهی کپور در چین و مصر حدود 4000 سال و در هند و اروپا 2500 تا 3000 سال قدمت دارد و مردم این دیار با انواع گونه های ماهی کپور و خواص بی نظیر آن از دیر باز آشنایی دارند .

اولین بارچینی ها بودند که تکثیر و پرورش ماهی کپور ، مصنوعی ماهی را ابداع کردند در این روش ماهی مولد کپور را از دریا صید و در کارگاههای مخصوص ، اسپرم ماهی نر را با تخمک ماده در آب لقاح میدادند . با وجود تاریخچه ی کهن پرورش ماهی کپور در سرتاسر دنیا هنوز علم پرورش مصنوعی آن نوپا و جوان است .

تا کنون بیش از 30 هزار گونه ماهی کپور در سراسر جهان شناسایی شده است ؛ که اینگونه ها بر اساس دمای آبی که در آن زندگی میکنند به دو دسته سرد آبی و گرمابی تقسیم میشوند : از مهمترین گونه های سرد آبی قزل الا و از گونه های گرمابی ماهی کپور را میتوان نام برد .

کمبود منابع آبی و همچنین نیاز مردم به تأمین مواد غذایی با ارزش و کیفیت بالا سبب گردیده که استفاده دو یا چند منظوره از آب در کشور همواره مطرح گردد که پرورش ماهی یکی از موضوعات مهم مطرح شده است . با توجه به اینکه کشور ما در قسمتی قرار گرفته که اکثر مناطق آن دارای آب و هوای گرم است بنابراین پتانسیل خوبی در زمینه پرروش ماهی کپور به عنوان مهمترین ماهی آبهای گرم وجود دارد .

در این مقاله قصد داریم گریزی به آموزش پرورش ماهی کپور به عنوان یکی از مهمترین گونه های ماهی بزنیم امید است که اطلاعات و آموزشهای این مقاله برای افراد علاقه مند رضایتبخش واقع گردد ؛

لطفا تا پایان این مقاله ما را همراهی بفرمایید :

کلیاتی پیرامون آشنایی با ماهی کپور :

ماهی کپور با نام علمی Cyprinus carpio و نام انگلیسی Carp متعلق به رده پرتو بالگان ( ماهیان استخوانی ) ، راسته کپور ماهی سانان و تیره کپور ماهیان است .

از مهمترین ویژگی ماهی کپور توانایی زندگی در آبهای گرم با دمای 20 تا 30 درجه سانتیگراد است به همین دلیل از دسته ماهیهای گرمابی به حساب میآیند .

مطلوبترین دما برای پرورش آنها 25 تا 28 درجه سانتیگراد است و هر چه این دما پایین میاید از فعالیت و اشتهای آنها هم کاسته میشود به گونهای که در دمای کمتر از 7 درجه سانتیگراد به خواب زمستانه میروند .

زیستگاه این ماهیان آبهای شیرین رودخانه ، دریاچه و چشمه هاست و بیشترین گونه های آب شیرین را تشکیل میدهند . این ماهیان در برابر تغییرات و شرایط آب و هوایی مقاومت بیشتری از خود نشان میدهند ؛ و قدرت تطابق پذیری بالایی در برابر شرایط سخت دارند . به گونهای که پرورش ماهی کپور در آکواریوم و اسارت بسیار رایج است و میتوانند به راحتی خود را با این شرایط سازش دهند . ماهیان کپور همه چیز خوار هستند و بر اساس نوع گونهای که وجود دارد ممکن است گوشتخوار ، لجن خوار ، گیاهخوار و یا زئو پلانکتوخوار ( تکسلولهایی که به تاژکداران و مژکداران برمیگردد ) باشند ؛ و میتوانند از انواع کرم ، حشرات ، لارو و تخم ماهیان تغذیه کنند .

بیشترین منطقه پرورش ماهی کپور در ایران جنوب کشور به خصوص استان خوزستان است .

انواع گونه های ماهی کپور :

همانطور که اشاره شد بیشترین درصد ماهیان آبهای شیرین متعلق به خانواده کپور ماهیان است. از این خانواده بیش از 200 جنس ( سرده ) شناسایی شده که بیش از 1600 گونه ثبت شده دارد . از رایجترین گونه پرورشی خانواده کپور ماهیان میتوان کپور چینی و هندی را نام برد .

کپور ماهی چینی دارای 4 گونه مهم است که به شرح زیر میباشند :

1- کپور معمولی ( Cyprinus carpio ) : این ماهی به عنوان سردسته خانواده کپور ماهیان شناخته میشود ؛ و یکی از مهمترین ماهی استخرهای پرورشی محسوب میگردد . موطن اصلی کپور معمولی دریای سیاه در ما بین اروپا و آسیا است ؛ که در همین ناحیه به چین و ژاپن برده شد و اکنون در سرتاسر جهان این ماهی پرورش داده میشود ؛ و بیش از یک چهارم تولیدات ماهیان خانواده کپور ( ماهیان گرمابی ) را شامل میشود .

کپور معمولی دارای بدنی پهن با فلسهای طلایی رنگ است که در ایران به ان کپور طلایی میگویند  همچنین در دو طرف پوزه دارای یک جفت سبیلک است . این ماهی همه چیزخوار است و این توانایی را دارد که از گیاهان ، جانوران ریز ، لارو کرمها ، حشرات و تخم ماهی تغذیه کند .

2- کپور نقرهای ( Hypophtalmichthys molitrix ) :

از خصوصیات ظاهری این ماهی دارای فلسهایی ریز به رنگ نقرهای است . رنگ بدن در ناحیه پشت سبز خاکستری و در قسمت پهلوها زرد مایل به سفید است ؛ و انتهای باله سینهای به باله شکمی نمیرسد و در این ناحیه یک حالت تیزی ایجاد میگردد . موطن اصلی این ماهی رودخانه های چین است . تغذیه این ماهی از گیاهان بسیار ریز تحت عنوان ریز شناورها است ؛ و با بارو سازی این گیاهان در استخرهای پرورشی ، تولید کپور نقرهای میتواند بازده اقتصادی خوبی داشته باشد .

3- کپور سر گنده یا ماهی بیگهد ( Aristichthys nobilis ) : زیستگاه اصلی این ماهی رودخانه های چین است . رنگ بدن در این ماهی در پشت سیاه و در پهلوها زرد است و انتهای باله های ان سینهای از ابتدای باله ی شکمی عبور میکند . سراسر بدن کپور سر گنده یا بیگهد پوشیده از فلسهای گرد و درشت است . دهان این ماهی قابلیت ارتجاع دارد و پوزه آن از دو جفت سبیلک تشکیل شده است . این ماهی زئوپلانکتو خوار است ؛ که غذای اصلی این ماهی همین جانداران ریز هستند در صورت نبود این جانوران اجبار ًا روی به خوردن گیاه میآورند .

4- کپور علف خوار یا ماهی امور( Centonopharingodon idella ) :

این ماهی تحت عنوان ماهی آمور یا کپور علف خوار شهرت دارد ؛ که دارای بدنی کشیده بارنگی خاکستری در قسمت پشت و زرد مایل به سبز در پهلوها. باله های پشتی ناپیوسته و فلسها به صورت گرد و درشت میباشند . این ماهی قادر است به خوبی از گیاهان تالاب و استخرها تغذیه کند .

اصول پرورش ماهی کپور :

ازآنجایی که پرورش ماهی همانند سایر صنایع بدون رعایت اصول و فنون پرورش معنا پیدا نمیکند ، لذا رعایت اصول و نکات پرورش در دستور کار تمام پرورش دهنده ها بایستی قرار گیرد تا بتوانند بهترین نتیجه و عملکرد را به دست آورند ؛

که مهترین این اصول به شرح زیر میباشند :

1- خصوصیات و ویژگی های مناسب آب پرورش ماهی کپور : ازآنجاییکه ماهی در تمام مراحل زندگی خود با آب سر و کار دارد بنابراین آب باید دارای شرایط فیزیکی و شیمایی مطلوبی باشد که ماهی بتواند در آب زیست کند . شرح این خصوصیات به صورت زیر است :

الف- دمای آب : دمای مناسب جهت پرورش ماهی کپور 20- 28 درجه سانتیگراداست . البته مناسب ترین دما برای این ماهیان 25-28 درجه است . چنانچه دما در این محدوده ها بالا و پایین رود سبب کاهش عملکرد و یا حتی تلف شدن ماهی میشود .

ب- اسیدیته آب ( PH ) مناسب جهت پرورش کپور ماهیان 5/6 تا 9 است PH خارج از این محدوده باعث تلفات میگردد . اگر میزان اسیدیته آب پایین باشد باعث آسیب رسیدن به بافتهای بدن ازجمله آبششها میشود ؛ بنابراین کنترل و بررسی میزان PH آب بسیار ضروری است .

ج- میزان اکسیژن محلول در آب : یکی از اساسی ترین فاکتورها در بحث پرورش ماهی کپور غلظت اکسیژن محلول در آب است . میزان اکسیژن به عوامل گوناگونی همانند ارتفاع ، دمای آب ، شوری آب و… بستگی دارد ولی در هر صورت میزان اکسیژن کمتر از 1 میلیگرم در لیتر است ؛ که اگر کمتر از این رنج باشد سبب افزایش تلفات میگردد . پرورش دهنده در شرایط استرس ، دمای بالا و گرمای زیاد و ضعیف بودن ماهیها باید به خوبی میزان اکسیژن محلول را بررسی کند زیرا در این شرایط ماهیها بسیار حساس هستند .

د- شوری آب : هر چه که آبشور تر شود سبب اشباع شدن اکسیژن میگردد . آبهای شیرین دارای درجه شوری 1/0 – 1 گرم در لیتر است . گرچه ماهیان کپور قادر هستند تا شوری حداکثر 9 را تحمل کنند اما شوری بالای 2 گرم در لیتر سبب کند شدن فرایند رشد در آنها میشود .

ه- شفافیت و عدم آلودگی آب : شفافیت و تمیزی آب تأثیر بسزایی در رشد و افزایش وزن ماهیان کپور دارد زیرا در این حالت ماهیان قادر هستند تا کف استخر را به وضوح ببینند و غذای خود را بتوانند به دست آورند . از طرفی دیگر اگر آب از درجه شفافیت کافی برخوردار نباشد نور به خوبی از آن عبور نمیکند و رشد تولیدات بیولوژیک استخر با کندی مواجه میشود که این تولیدات به مرور در کف استخر تجمع و رسوب پیدا میکنند و سبب کاهش عمق استخر و افزایش آسیب به قسمتهای حساس بدن ماهی ازجمله آبششها میشوند .

2- انتخاب جایگاه مناسب برای پرورش ماهی کپور : تولید و بهره کافی بدون جایگاه و محل مناسب برای پرورش ماهی کپور امکانپذیر نخواهد بود . جایگاه و محلی مناسب است که بتواند شرایط ایده آل را برای رشد مطلوب و تولید اقتصادی و با حداقل بار محیطی فراهم نماید ( حداکثر عملکرد و کیفیت و حداقل هزینه و بار محیطی ). در این شرایط میتوان انتظار سود پرورش ماهی کپور را داشت . قسمت عمده ای از سرمایه گذاری و هزینه های پرورش ماهی کپور صرف تهیه جایگاه نگهداری می شود و در صورتیکه به این موضوع اهمیت داده نشود ، ممکن است بر روی ماهیان که حیوان های آسیب پذیری هستند آثار نامطلوبی بگذارد .

در ساخت جایگاه و انتخاب محل پرورش ماهی کپور رعایت نکات زیر الزامی است :

محل پرورش ماهی باید در منطقه های احداث گردد که پرورش دهنده در تأمین آب مورد نیاز با مشکل مواجه نشود ( منبع مهم تأمینکننده آب شامل؛ رودخانه، چشمه، قنات و چاههای کشاورزی است ) . بررسی وضعیت اقتصادی منطقه و امکان فروش آسان محصولات . وجود راههای مناسب برای حمل و نقل نهاده ها ، خرید بچه ماهی و دسترسی به بازار فروش آنها . محل پرورش ماهی کپور باید به گونهای ساخته شود که در محل سیلابها قرار نگیرد . در دسترس بودن امکاناتی همانند برق و تلفن. و… امروزه در اغلب نقاط جهان برای صرفه جویی در میزان آب مصرفی و کاهش هزینه ها از سیستمهای متعددی استفاده میگردد ، سیستم هایی همانند احداث استخر ، حوضچه و… که روز به روز هم رایج تر و اهمیت آنها از بعد اقتصادی نمایان تر میشوند. پرورش ماهی کپور در استخر کشاورزی یکی از راهکارهای مؤثر جهت پرورش ماهی با صرفه جویی در آب مورد نیاز است ؛ که این روش در کشور ما روزبه روز درحال توسعه و گسترش است .

در ساخت استخرهای پرورشی رعایت نکات زیر ضروری اسـت :

• شیب کف استخر باید به گونهای باشد که فضولات ماهی در کف استخر باقی نماند و همراه آب از استخر خارج گردد . بهترین شیب حدود 2 درصد است. • در بالای برجک استخر هواده قرار گیرد تا قبل از ورود آب به استخر از گازهای سمی پاکسازی گردد. • استخرها باید به گونهای ساخته شوند که امکان رفت و آمد برای ریختن غذا و صید وجود داشته باشد. • بیش از ظرفیت استخرها نباید بچه ماهی ریخت زیرا سبب تراکم ماهی ها و افزایش میزان مرگ و میر و تلفات میشود .

3- تغذیه ماهی کپور :

هزینه تغذیه در پرورش ماهی کپور حدود 60 درصد از هزینه های جاری را تشکیل میدهد . لذا پرورش موفقیت آمیز درگرو تهیه جیرهای مناسب بر اساس احتیاجات ماهیان است . به گونهای که جیره قادر باشد در تمام مراحل و شرایط محیطی پرورش ، نیازهای ماهی را تأمین کند . بچه ماهی کپور در طول روز بایستی با 10 گرم خوراک در 6 وعده و ماهی های پرواری در 2 الی 1 وعده تغذیه شوند . مهمترین اشکال غذا در جیره ماهی کپور به صورت ؛ غذاهای تر ، غذاهای مرطوب و غذاهای خشک است . در این بین فرم غذاهای خشک رایج ترین نوع اشکال خوراک در تغذیه ماهی کپور است .

4- درجه بندی ماهیهای کپور :

در پرورش ماهی درجه بندی بر اساس وزن و سن یکی از مهمترین کارهایی است که پرورشدهنده در استخرهای پرورشی بایستی انجام دهد . با این روش ماهی های کم وزن و کم سن جدا از ماهی های درشت پرورش داده میشوند . با این کار علاوه بر مدیریت و کنترل راحت تر به توزیع و یکنواختی بهتر خوراک در بین تمام ماهی ها کمک میکند .

5- تراکم و ترکیب ماهیان کپور در استخر پرورشی :

بر اساس روشهای رایج ترکیب ماهیان کپور در یک استخر به زیر است: • کپور نقرهای 55% • کپور معمولی 25% • کپور سفید 5/12% • کپور سر گنده 5/7% Feeding carp در هر یک هکتار از استخر بین 3500 تا 5000 بچه ماهی میریزند . بهترین وزن بچه ماهی برای پرورش بین 20 تا 50 گرم است تا در زمان معین بتوانند به وزن Feeding carp خود برسند .

6- کود دهی استخرهای پرورشی : برای افزایش عملکرد و بالا بردن ظرفیت حاصل خیزی آب استخر از کودهای گوناگونی استفاده میگردد که مهمترین آنها عبارتند از کودهای

آلی ( انواع کودهای حیوانی ) و کودهای معدنی ( کودهای فسفا ِت، پتا ِس و از ِت ) .

کاربرد های استخر پرورش ماهی

استخر های پرورش ماهی از نظر کاربری به دو دسته زیر تقسیم میشود

1-استخر های پرورش ماهی اختصاصی این استخر ها به شکل اختصاصی جهت تولید و تکثیر ابزیان کاربرد دارند و معمولا آب خروجی از سیستم با عمل تصفیه مجددا وارد سیستم

میشود و در اشکال مختلف از نظر هندسی ساخته میشوند .

2-استخر های دو منظوره کشاورزی و پرورش ماهی

این استخر ها و حوضچه ها صرفا و به تنهایی جهت پرورش ماهی ساخته نمیشوند. در موارد زیادی استخر کشاورزی احداث میشود و در سالهای بعد از ساخت کشاورزان جهت پرورش ماهی اقدام میکنند . در این استخر ها اب خروجی از سیستم پرورش ابزی وارد بخش کشاورزی میشود و بصورت غنی شده با کود طبیعی به سطح زیر کشت تزریق میشود که موجب افزایش حجم تولید و افزایش کیفیت انها میشود . تاثیر آبیاری با این اب خروجی در کاشت صیفیجات به سرعت در تولید و کیفیت محصولات دیده میشود .

انواع استخر پرورش ماهی با توجه به شکل آنها

– استخر های بتنی مسلح – استخر پیش ساخته

– استخر های کشاورزی ژئوممبرانی – استخر خاکی – استخر بلوکه چینی

پرورش ماهی کپور در استخر بتنی پرورش ماهی کپور در استخر کشاورزی

کلام پایانی:

شاید در درجه اول یکی از مهمترین دغدغهها و مشکلات پرورش ماهی کپور برای یک پرورشدهنده بحث بازار مصرف آن باشد. با توجه به خواص بینظیر گوشت ماهی )به دلیل بالا بودن میزان پروتئین و اسیدهای چرب مفید( سبب گردیده بسیاری از افراد جامعه رو به این حیوان پرخاصیت بیاورند و در سبد غذایی خود آن را جایگزین گوشت قرمز بنمایند؛ بنابراین یک پرورشدهنده بایستی بتواند با اصول مدیریت صحیح، نبض بازار مصرف و مشتریان خود را در دست بگیرد تا بتواند سود پرورش ماهی کپور را به جیب بزند.

تهیه و تدوین توسط مدیریت مجموعه کپور فیش مهندس اقایاری