تکثیر و پرورش ماهی قرمز

انواع و اشکال بسیار متنوع و گوناگونی از ماهی قرمز از جد واحدی به نام ماهی کپور کاراس چینی که همان carassius
auratus است ، مشتق شده اند . گونه های جدیدی که در حال حاضر وجود دارند ، بر اثر انتخاب طبیعی طی هزاران سال بر
گزیده شده اند . ماهی کاراس یکی از ماهیان مقاوم آب های راکد است . رشد آن بسیار کند و اندازه آن نسبت به ماهیان هم
گروه خودش یعنی کپور معمولی ، کوچک تر است و به طور وسیعی در آب و هوای سرد و معتدل و نیز در مناطق گرمسیری
آسیا پراکنده است .
یکی از نکات جالب مربوط به این ماهی آن است که جمعیت آن در آسیای شرق دور دارای روش های جنسی معمولی و به
نسبت نر و ماده 1:1 هستند ، در حالی که در نواحی آسیای میانه جمعیت کپور ماهیان نقره ای مربوط به این خانواده که با
مهاجرت تدریجی به اروپا هم رسیده اند ، روش منحصر به فردی از تولید مثل را ارایه می دهند . جمعیت این ماهیان فقط از
ماده ها تشکیل شده و به صورت نوعی بکرزایی )Gynogenticilly ) تکثیر می یابند .
ماده ها با نرهای سایر گونه های کپور ماهیان جفت گیری نموده و اسپرم نر ها موجب تحریک رشد تخمک ها می شود ، ولی
ترکیب ژنتیکی صورت نمی گیرد ، بنا بر این فرزندان این ماهیان به صورت هیبرید نمی باشند و فقط خصوصیات ژنتیکی
مادران را به ارث می برند .
اجداد ماهی قرمز از انواع کپور ماهیان متعلق به خاور دور است . ماهیان قرمز )طالیی( در نتیجه انتخاب طبیعی طی قرون
متمادی به وجود آمده اند ، ولی در سال های اخیر گونه های متعددی به دلیل جهش های ژنتیکی پدید آمده اند . قدیمی ترین
تکثیر و پرورش این ماهیان در چین و ژاپن مرسوم بوده است . عامه پسندی ماهیان قرمز نه تنها کاهش نیافته ، بلکه به عنوان
حیوانی خانگی با برخی خصوصیات جالب که ده ها سال است در خانواده ها نگهداری می شوند ، ازدیاد یافته است .
محبوبیت ماهی قرمز ناشی از زیبایی و ترکیب موزون آن و نگهداری آسان آن است . این ماهی تقریبا در مدت کوتاهی به حد
بلوق جنسی می رسد . نرها قادرند پس از یک سال و ماده ها در هوای گرم پس از یک سال و در هوای سرد تر پس از دو سال
به سن بلوغ جنسی برسند . نگداری این ماهیان می توانند تغییرات وسیع دما را تحمل کنند ، به خصوص هنگامی که تغییر
درجه حرارت تدریجی باشد . ماهی قرمز می توانند حرارت صفر تا 30 درجه سانتی گراد را تحمل کند ولی حرارت مطلوب
برای ماهی قرمز 20 درجه سانتی گراد است . ماهی قرمز هایی که در استخر های موجود در باغ ها نگهداری می شوند ممکن
است در حرارت 15 درجه سانتی گراد تخم ریزی نمایند .
غذای ماهی قرمز در محیط های مصنوعی معمولی ترین مواد غذایی برای آن ها برنج پخته شده ) بدون روغن ( ، نخود ، کرم
ها ، نوزاد پشه ها دافنی و مواد غذایی به شکل دانه با کیفیت باال و یا غذای پلیت ) غذای صنعتی ( می باشد.
در میان غذاهای خاص ماهی قرمز باید از مواد حاوی کاروتن نام برد که برای آن ها ضروری است ، زیرا در تامین رنگ بدن
ماهی موثر می باشد . رنگ این ماهی ها به فاکتور های متعددی بستگی دارد . یکی از مهم ترین فاکتور ها ویژگی های ژنتیکی
آن ها است .
در ماهیان قرمز گونه هایی وجود دارند که در آن ها رنگ قهوه ای ، که رنگ اجدادی آن ها می باشد )نوع وحشی( ، ابتدا به رنگ
زرد و در نهایت به رنگ قرمز آتشین در آمده است . ماهیان قرمز دیگر تدریجا طی زمان طوالنی تغیر رنگ می دهند ، در حالی
که تعدادی از آن ها رنگ قهوه ای خود را حفظ می نمایند . آن دسته که به رنگ قهوه ای هستند ممکن است فرزندانی به رنگ
قرمز به وجود آورند ولی نسبت رنگ قهوه ای در نسل های بعدی افزایش می یابد .
حال چنان چه اصالح نژاد به خصوص و به اصطالح کنترل شده ای انجام نگیرد ، تدریجا رنگ قهوه ای اصیل و ابتدایی ظاهر
شده و غالب می گردد . عالوه بر خصوصیات ارثی وژنتیکی ، فاکتور های دیگری نظیر تابش نور خورشید و غذا نیز در رنگ
ماهی قرمز موثر است . در استخر هایی که در معرض آفتاب قرار دارند ، رنگ ماهی ها تند تر و تغیر رنگ ماهی قرمز سریع تر
صورت می گیرد . در آکواریوم های حاوی ماهی قرمز که معموال در نقاط تاریک تر نگهداری می شوند اساسا ممکن است رنگی
به وجود نیاید و ماهی قرمز به رنگ زرد مات دیده شود .
یکی دیگر از فاکتورهای مهمی که بر روی رنگ ماهی اثر دارد ، دسترسی ماهی به غذای گیاهی است . خصوصا در مواردی که
تراکم ماهی زیاد و مقدار مواد پروتئینی که هر ماهی قرنز احتیاج دارد کم باشد ، ماهیان قرمز ترجیح می دهند از جلبک های
پالنکتونی و به خصوص جلبک های سبز تغذیه نمایند . در چنین حالتی سرعت رشد آهسته تر ولی رنگ ماهی درخشان تر می
شود .
تکثیر طبیعی ماهی قرمز
در استخرهای تکثیر ماهی قرمز در نخستین روزهای گرم بهار انجام می شود . نخستین نشانه آن تغیر در رفتار ماهی است ،
یعنی نر ها با هیجان به دنبال ماده ها در طول استخر شنا کرده و چنین به نظر می رسد که آن ها را تعقیب می کنند . ماده ها
با شکم های مدور و پر از هزاران تخم در عین حال که سعی می کنند در معرض آزار ماهیان نر قرار نگیرند و به دنبال ناحیه ای
مملو از گیاهان می گردند . معموال تخم ریزی و تخم گزاری صبح زود که هوا خنک هست انجام می شود .
هر ماهی قرمز ماده بالغ که آماده برای رها کردن تخم هایش باشد ، در حالی که توسط گروهی از نر ها تعقیب می شود ، به
محلی که انبوه گیاهان وجود دارد می روند ، آب را شدیدا به هم زده و به اطراف می پاشند . در این هنگام ماهی های نر و
ماده اسپرم و تخمک ها را رها می سازند . تخمک ها اعم از بارور شده یا نشده در عرض چند ثانیه به ساقه و برگ های گیاهان
می چسبند و پس از انجام باروری جنین در درون تخم تشکیل می شود . نوزاد ها در ظرف چند روز آزاد شده و مستقال شروع
به زندگی می کنند . این نوزادان ) الرو ماهی قرمز ( از حیث اندازه مشابه نوزادان ) الرو ( تازه تفریخ شده پشه می باشند .
این نوزادان غذای مناسبی برای بالغین را تشکیل می دهند . برای جلوگیری این منظور بهتر هست که حتما فضای استخر به
وسیله تورهای پالستیکی تفکیک شود .
ماهی های قرمز نر و ماده که تخم ریزیشان تمام شده ، اغلب عالقه مند به تغذیه از تخم ها و نوزادان تازه تفریخ شده می
باشند. جای تعجب نمی باشد که ماهیان قرمز در استخرهای کوچک پوشیده شده از گیاه )یا آکواریوم( ، تولید تعداد زیادی
نوزاد نمی کنند )در صورتی که چنین امری به وقوع بپیوندد(. دخالت انسان به منظور زیاد کردن شانس زندگی این ماهیان
است .
قبل از آن که جزئیات بیشتری در مورد تخم ریزی ماهی قرمز در وبسایت مجموعه کپور فیش توضیح داده شود ، بایستی
ویژگی های دیگر این ماهی را مورد بررسی قرار داد . پس از تولید مثل در فصل بهار ، فصل تابستان با هوای گرم تر فرا می
رسد که بیشترین فعالیت ماهی ها را برای تغذیه موجب می گردد . این ماهی ها هر چیزی را که مناسب باشد می خورند ، مانند
بی مهره گان آبزی ، حشرات هوازی که در آب می افتند ، بذرهای گیاهان و همچنین مواد غذایی که توسط پرورش دهندگان آن
ها به استخر افزوده می گردد . به دلیل فراوان بودن غذا ، رشد آن ها سریع شده و برای مرحله بعدی تکثیر آماده می شوند . در
شرایط مناسب در یک فصل ممکن است چندین بار تخم ریزی کنند ، البته این امر به دلیل تغییر شرایط آب رخ می دهد ،
خصوصا چنان چه بارندگی شدیدی صورت گیرد . بعدها در طی فصل پاییز این ماهیان انرژی کافی ذخیره می نمایند تا بتوانند
زمستان را به سالمتی پشت سر بگذارند .
بدون این که نیازی به توضیح جزئیات مربوط به زیر گونه های متعدد و شناخته شده این ماهی باشد ، اساسا دو گروه زیر گونه
های ماهی قرمز را می توان تشخیص داد . نخستین گروه شامل انواع ساده تر ، نوع وحشی تک دم ، بدن کشیده وزیر گونه تند
رو) ماهی قرمز معمولی ، ماهی قرمز بادامی ، ماهی قرمز باله بلند ، ماهی قرمز دم جارویی و غیره ( ، در حالی که گروه دوم
شامل انواع ماهی های زشت و زیبا تری مانند ) ماهی قرمز دم پره دار ، ماهی گلدفیش ، ماهی گلدفیش کله شیری ، ماهی قرمز
۳ دم ، ماهی قرمز ۳ پر ، ماهی بلک مور ، ماهی چشم تلسکوپی ماهی چشم غورباقه ای ، و غیره ( می باشد .
ماهیان گروه اول را می توان به آسانی در استخر های باغ و یا حتی در استخرهای بزرگ تر نگهداری کرد . نظر به این که این
ماهی قرمز ها قادرند از ماهیان شکارچی ، پرندگان و قورباغه ها ) گروه های سنی جوان تر ( فرار کنند و می توانند غذای کافی
به دست آورند سریعا رشد می نمایند . همچنین می توان این ماهی قرمز را به صورت کشت چند گونه ای همراه با دیگر کپور
ماهیان نگهداری کرد .
انواع گروه دوم نیاز بیشتری به شرایط کنترل شده دارند مانند آکواریوم یا تانک های کوچکی که نیاز به مراقبت بیشتری دارند
) از قبیل غذادهی مرتب ، تعویض به موقع آب و…( به عالوه بین این دو گروه از نظر زمستان گذرانی نیز اختالفاتی وجود
دارد . در حالی که ماهیان گروه اول به راحتی می تواند زمستان را در محیط آزاد در زیر یخ بگذرانند ، انواع گروه دوم به
محیط های گرم احتیاج دارند . این ماهیان را باید در زمستان در تانک های سرد و تاریک و با همان حرارت اطالقی که آکواریوم
ها قرار دارند نگهداری نمود . در چنین حالتی ماهیان را باید در طول زمستان تغذیه کرد .
تکثیر ماهی قرمز
همان طور که در مقاالت قبلی مجموعه کپور فیش اشاره شد ، ماهی قرمز اعم از ماده و نر ، فرزندان خود را می خورند . بنا بر
این پرورش نوزادان ) الرو ( این ماهی نیاز به مدیریت و کنترل شدیدی دارد . یکی از روش های ساده ، آزاد گذاشتن ماهیان در
امر تخم ریزی است . در چنین موردی باید سطح مناسبی برای تخم ریزی ماهی ها به وجود آورد ) از گیاهان آبزی که دارای
فیبرهای نازک و یا رشته های پالستیکی که نمی پوسند استفاده شود که تخم ها بر روی آن چسبیده و رشد یابند ( برای
جلوگیری از همجنس خواری ماهی قرمز نر و ماده ، باید نوزادان ) الرو ها ( را پس از تخم ریزی و یا ساده تر آن که گیاهانی را
که تخم ها به آن چسبیده اند برداشته و در تانک دیگری برای انکوباسیون قرار داد .
معموال در استخرهای کوچک تسریع در تخم ریزی ماهیان ، چندان آسان نیست . بهترین روش در امر تسریع تخم ریزی عبارت
است از ذخیره سازی . نرهایی که نشانه هایی از رها کردن اسپرم نشان می دهند ) با مشاهده دانه های سفید رنگ ظریفی که
روی سر و اطراف باله های سینه ای پدید می آیند ( و ماده هایی که پر از تخم هستند )شکم برجسته ودر عین حال افتاده ( را
در استخری بدون گیاه و دارای آب کم عمق در حدود 10 تا20 سانتی متر قرار می دهند . وقتی که درجه حرارت آب به 13 تا
15 درجه سانتی گراد رسید و تابش اشعه آفتاب نظم بیشتری یافت ، بایستی مقدار بیشتری گیاهان آبی را به صورت یکنواخت
و در عین حال با فاصله در کف استخر در نواحی کم عمق آب در ساعات اولیه روز قرار داد . در چنین وضعیتی ماهیان سطح
تخم ریزی را شناسایی نموده وروی آن تخم ریزی می نمایند . تخم ریزی چندین روز طول می کشد . در صورتی که تخم ریزی
به طور موفقیت آمیزی انجام شود ، می توان توده های تخم را با چشم غیر مسلح مشاهده کرد که به سطح گیاهان چسبیده
اند . گیاهانی را که روی آن ها پوشیده از تخم است می توان برداشته و جا به جا کرد .
در صورتی که تخم ریزی نیاز به کنترل در مدت کوتاهی دارد ) هنگامی که تعداد زیادی از ماهیان مولد موجود بوده و مقدار
زیادی تخم تولید می کنند ( همه ماهیان قرمز را می توان با یک تزریق هورمون غده هیپوفیز همزمان وادار به تخم ریزی نمود .
یک غده هیپوفیز کپور معمولی )که دارای وزن خشکی برابر 3 تا 4 میلی گرم باشد ( را می توان برای 4 تا 5 نر یا ماده بالغ با
اندازه متوسط به کار برد . تزریق هورمونی را باید در ساعات اولیه شب انجام داد تا تخم ریزی در ساعات اولیه روز بعد انجام
شود . تخم ریزی بر روی گیاهان آبی را می توان خصوصا در مورد زیر گونه هایی که چندان ظرافتی ندارند با موفقیت به
انجام رسانید . اما در مورد زیر گونه های حساس تر وظریف تر می توان تکثیر آن ها را در تانک های مسطح بزرگی که احتمال
صدمه رسیدن به ماهیان کمتر است و تخم ریزی با آسانی کنترل شده و مراقبت و غذادهی به آسانی عملی می گردد انجام داد
.
در چنین محیط هایی نه فقط محل تخم ریزی بلکه خود آب نیز می تواند روی زمان تخم ریزی اثر بگذارد . در حالی که در
استخرهای کوچک نمی توان آب را تعویض نمود ) این کار بستگی به هوا دارد ، با تابش خورشید آب گرم و با ریزش باران آب
رقیق می شود ( ما می توانیم در تانک ها شانس تخم ریزی را با تغییر آب و اضافه کردن چند سطل آب باران و یا آب گرم
بیشتر کنیم . ماهیان قرمز به راحتی تغییر 2 تا 3 درجه سانتی گراد دمای آب را تشخیص داده و همین وضع معموال برای
تحریک آن ها جهت تخم ریزی کافی است .
باید این نکته مهم را به خاطر داشت که هرگونه تغییر تحریک آمیز را بایستی در ساعات صبح انجام داد تا تخمک گذاری خود
به خود در صبح روز بعد صورت گیرد .
می توان از هورمون غده هیپوفیز نیز به طور موفقیت آمیزی برای تحریک زیر گونه های زینتی ماهیان قرمز استفاده کرد .
مقدار هورمون همان است که قبال ذکر شد ) تقریبا یک چهارم غده هیپوفیز کپور معمولی برای تزریق به یک ماده کافی است ( .
برای تهیه محلول هورمونی یک غده هیپوفیز خشک شده را در هاون چینی به صورت پودر در آورده وسپس آن را در 2 میلی
لیتر محلول کلرورسدیم 65 %رقیق می نمایند ، سپس به هر ماهی قرمز 5 %میلی لیتر از محلول هورمونی آماده شده تزریق
می گردد . این محلول را باید به دقت با استفاده از سوزن زیر جلدی در محوطه شکمی ) ترجیحا سوزن نازک ( انجام داد ، در
حالی که برای تزریق باید سر ماهی را به طرف پایین نگه داشت . تزریق غده هیپوفیز اقدام بدون خطری نمی باشد . ماهیانی
که به این تزریق پاسخ نمی دهند ممکن است ظرف 3 تا 4 روز آینده به علت تجزیه تخم های بارور نشده که در تخم دان حبس
شده اند و موجب مسمومیت ماهی می گردند ، تلف شوند . برای اجتناب از این وضعیت ، زیر گونه کمیاب و یا با ارزش زیاد را
نباید بدین روش بارور نمود ، بلکه در عوض باید سعی شود که تخم ریزی این ماهیان در محیط طبیعی صورت گیرد . بین دو
تخم ریزی بایستی ماهیان را با اضافه کردن غذای طبیعی به مقدار زیاد تغذیه کرد ) مجموع پالنکتون های جانوری ، نوزاد
حشرات و…(
در یک تخم ریزی موفقیت آمیز ممکن است هزاران تخم به دست آید . برخی از ماهیانی که خوب پرورده شده اند ممکن است
10 تا 15 هزار تخم تولید کنند . باروری تخم ها بستگی به فعالیت نر ها و کمیت و کیفیت یاخته های اسپرم دارد . در مورد زیر
گونه هایی که دارای مهارت زیاد در شنا گری بوده و چشمان حساس نیز دارند ، در طی قرن ها که از پرورش آن ها گذشته ،
تغییری در این قبیل ویژگی های آن ها ) یعنی زیر گونه های مقاوم ( حاصل نشده است . می توان از آن ها در شرایط طبیعی به
میزان 80 تا 90 درصد تخم های بارور به دست آورد . ولی در مورد ماهیان زینتی وجود چشمان بزرگ و نامتناسب و یا دم بلند
پوشیده شده در لفاف پوستی ، ممکن است مانع حرکت فعاالنه آن ها شده و نهایتا از باروری موثر آنها جلوگیری شود . در
شرایط طبیعی تخم ریزی آن ها منجر به میزان باروری کم ) 30 %تا 40 ) %می شود .
یکی از روش های مفید می تواند مالش دادن شکم ماهی ماده برای خروج تخمک ها و بارور نمودن آن ها به طور مصنوعی
باشد . تخمک ها را هنگامی می توان با مالش شکم خارج نمود که مایع حاوی تخمک ها به حالت سیال در آمده باشد .
یک ماهی قرمز وقتی به مرحله تخم ریزی برسد تولید تخمک هایی می کند که در مایع جریان دارد . در این حالت می توان آن
ها را با مالش دادن شکم خارج کرد . فقط باید ماهیانی را که ظاهرا آماده تخم ریزی هستند مورد استفاده قرار داد . تخمک
های خارج شده با مالش شکم را در بشقاب کوچکی می ریزیم . باید توجه داشت که این عمل پس از خشک کردن شکم ماهی
ماده انجام پذیرد ، زیرا در صورتی که قبل از باروری آب بر روی تخمک ها ریخته شود موجب عقیم شدن آن ها می گردد .
سپس باید فورا با استفاده از یک پی پت خشک ظریف سطح شکمی نرها را مالش داده و اسپرم ها را وادار به خروج نمود .
الزم به یاد آوری است که چنان چه وسایل مرطوب باشند ، اسپرم ها قبل از باروری می میرند . 2 تا 3 قطره اسپرم را به تخمک
هی خشک اضافه کرده و به خوبی مخلوط می کنند . سپس یک تا دو میلی لیتر از آب استخر )یا آب لوله کشی فاقد کلر ( را به
تخم ها اضافه کرده ومخلوط می کنند . باید دقت شود که درجه حرارت آبی که قبال ماهی قرمز در آن قرار داشته و درجه
حرارت آبی که بعدا به تخم ها اضافه می گردد مشابه باشد . آب موجب باروری تخم ها می شود و این امر در مدت چند ثانیه
صورت می گیرد و میزان موفقیت آن تا 95 %است . آب نه تنها موجب فعالیت داخل تخم ها می شود بلکه سطح آن ها را نیز
چسبنده می کند . در صورتی که تخم ها را در آب قرار دهیم ، در مدت چند ثانیه به هم می چسبند وبه صورت توده ای در آمده
و سر انجام می میرند . برای اجتناب از پیش آمدن چنین وضعیتی ، تخم های بارور شده را بایستی بر روی سطحی پهن نموده
و مانع از تماس آن ها با یکدیگر شد . گیاهان آبی ، رشته های پالستیکی ظریف و یا شاخه های درختان کاج برای این منظور
بسیار مناسب هستند .
در صورتی که تعداد زیادی تخم تولید گردد و وسایل مناسب و تجربیات هم کافی باشد ، می توان تخم های ماهی قرمز را در
ظرف های زاگر قرار داد تا رشد کنند . برای تخم ها نیز باید همان اعمالی را که در مورد کپور معمولی صورت می گیرد انجام
داد ) برای باروری محلول نمک – اوره الزم است ؛ کلرورسدیم 40 گرم واوره 30 گرم که در 10 لیتر آب حل شده باشد ( تخم
های ماهیان قرمز در عرض 3 تا 4 روز تفریخ می یابند . بایستی درجه حرارت آب ثابت و میزان اکسیژن آن در حد مناسب 5 تا
6 میلی گرم در هر لیتر باشد . نوزاد ماهیان قرمز در 4 روز اول زندگی خود تغذیه نمی کنند . اندازه آن ها برابر با اندازه نوزاد )
الرو ( کپور معمولی است ) کمی کوچک تر هستند ( ولی غذای آن ها یکی است . در صورتی که تعداد زیادی نوزاد ) الرو (
وجود داشته باشد ، بهتر آن است که آن ها را در استخرهای کوچک پرورش داد . در این هنگام استخر را مطابق با آنچه که در
مورد کپور معمولی گفته شد آماده می کنند . زیر گونه های زینتی را در تانک ها به مدت دو هفته با استفاده ارتمیا ) میگوی
پرورده شده در آب نمک ( پرورش می دهند . این امر موجب می شود که از ذخیره سازی ماهیان در استخر های بسیار کوچک
اجتناب شود ، زیرا این ماهیان قرمز به راحتی طعمه قورباغه ها و حشرات آبزی می گردند . در صورتی که قرار باشد هزاران
ماهی قرمز را پرورش دهند ، استخرها را احتماال برای ذخیره سازی نوزاد ) الرو ( ماهیان مورد استفاده قرار می دهند . در
چنین استخر هایی باید از شبکه های فلزی ) در پوش فلزی مشبک ( برای جلوگیری از ورود قورباغه ها استفاده کرد .
تهیه و تدوین مدیر مجموعه کپور فیش مهندس آقایاری
مرکز فروش و تکثیر ماهی قرمز